Rynek - czynniki które mogą mieć wpływ na funkcjonowanie Grupy PZU w 2022 roku

Biorąc pod uwagę zakres działalności Grupy PZU (sektor ubezpieczeń w Polsce, w krajach bałtyckich i w Ukrainie, sektor funduszy inwestycyjnych i emerytalnych oraz bankowość), główne czynniki, które będą kształtowały otoczenie i które mogą mieć bezpośredni wpływ na rozwój i wyniki Grupy w średnim okresie, a w szczególności w 2022 roku, można podzielić na trzy kategorie:

• makroekonomiczne i geopolityczne;
• prawno-regulacyjne;
• rynkowe, specyficzne dla poszczególnych sektorów lub biznesów, w które jest zaangażowana Grupa.

Czynniki makroekonomiczne i geopolityczne

Dynamika, poziom i struktura podstawowych wielkości makroekonomicznych w Polsce i za granicą (PKB, inflacja, stopy procentowe) mają przełożenie na dynamikę rozwoju biznesu we wszystkich sektorach, w których działa Grupa PZU i na ich dochodowość. Pośrednio lub bezpośrednio decydują one, choć z pewnym opóźnieniem, o dynamice składki przypisanej brutto w ubezpieczeniach majątkowych, a także o zmianach popytu na kredyt i akumulacji depozytów oraz o napływie aktywów do funduszy. Mają ponadto wpływ na wskaźniki szkodowości w ubezpieczeniach majątkowych i wynik lokacyjny. Kształtują również wynik za zarządzanie funduszami i podstawowe miary decydujące o wynikach sektora bankowego (marżę odsetkową i koszty ryzyka).

W 2022 roku szczególnym zagrożeniem jest konflikt zbrojny Rosja-Ukraina, który przede wszystkim poprzez wzrost niepewności oraz wzrost cen gazu i ropy naftowej (w mniejszym stopniu poprzez zakłócenia w wymianie handlowej z Rosją, Białorusią i Ukrainą) może mieć negatywny wpływ na wzrost gospodarczy. Gaz jest wykorzystywany szeroko w wielu energochłonnych procesach produkcyjnych. Jego koszt stanowi także istotny element budżetów gospodarstw domowych. Wstrząs związany ze wzrostem cen może przyczynić się do głębszego niż obecnie oczekiwane osłabienia dynamiki konsumpcji i niższej dynamiki PKB. Wzrost niepewności z kolei może skutkować pogorszeniem klimatu inwestycyjnego. Efektem wzrostu cen gazu i ropy – w zależności od skali tego wzrostu i jego trwałości – jest też wzrost inflacji. Wzrost regionalnej oraz globalnej awersji do ryzyka wobec konfliktu Rosja-Ukraina może skutkować przynajmniej tymczasowym odpływem zagranicznego kapitału, spadkami indeksów giełdowych, okresowym osłabieniem złotego, może też działać w kierunku wzrostu rentowności obligacji. Jeśli NBP uzna w tej sytuacji, że istnieje poważne ryzyko wzrostu inflacji w średnim okresie, może być konieczne bardziej zdecydowane podniesienie stóp procentowych, skutkujące wyhamowaniem popytu w gospodarce. Jeśli wstrząsy podażowe będą groziły mocnym wyhamowaniem wzrostu PKB – a ryzyko utrzymywania się wysokiej inflacji w średnim okresie wyraźnie osłabnie – NBP może prowadzić „łagodniejszą” politykę pieniężną.

Wojna Rosja – Ukraina ma również bezpośredni wpływ na działalność i wyniki Grupy PZU. Jest on jeszcze trudny do oszacowania, ale może dotyczyć utraty części przychodów ubezpieczeniowych oraz wzrostu kosztów działalności spółek Grupy PZU działających w Ukrainie. Na 31 grudnia 2021 roku, łączne aktywa netto spółek Grupy PZU w Ukrainie, objętych konsolidacją, pomniejszone o zobowiązania i skorygowane o wzajemne udziały między PZU Ukraina i PZU Ukraina Życie wyniosły 70 mln zł. Aktywa tych spółek, po wyłączeniu wzajemnych udziałów pomiędzy PZU Ukraina i PZU Ukraina Życie, wyniosły 554 mln zł, co stanowi 0,14% aktywów całej Grupy.

Dodatkowym czynnikiem ryzyka geopolitycznego jest możliwe wznowienie kryzysu migracyjnego na granicy z Białorusią. Może to prowadzić do dodatkowych zakłóceń łańcuchów dostaw dla polskich przedsiębiorstw.

Ciągle nie można wykluczyć przedłużania się pandemii COVID-19 oraz zagrożeń związanych ze skalą ograniczenia działalności gospodarczej w wyniku utrzymywania ewentualnych obostrzeń sanitarnych w Polsce i u jej partnerów handlowych. Czynnikiem ryzyka w tym kontekście jest ewentualne pojawienie się nowych wariantów koronawirusa SARS-Cov-2 odpornych na dotychczasowe szczepionki, a także niedostateczne tempo szczepień. Zakłócenia związane z pandemią najmocniej uderzać mogą w sektor usług: transport, handel, usługi restauracyjne i hotelowe oraz szeroko rozumianą branżę kulturalno-rozrywkową. Może to generować dodatkowe wyzwania dla ubezpieczycieli, banków i instytucji finansowych w zakresie możliwości oferowania produktów oraz obsługi posprzedażowej.

Czynnikiem ryzyka, mogącym powodować osłabienie aktywności gospodarczej w Polsce, a także w innych krajach, jest ewentualne przedłużanie się zakłóceń w łańcuchach dostaw i transporcie oraz związany z tym silny wzrost cen surowców, komponentów i wyrobów gotowych. W szczególności, ekspansja wariantu Omikron w Azji i utrzymywanie ograniczeń sanitarnych w Chinach może być przyczyną intensyfikacji tego rodzaju zaburzeń.

Niezależnie od przyczyny, utrwalenie się wysokiej inflacji może wpłynąć na wysokość przyszłych odszkodowań z wystawianych polis. Inflacja kreuje także problem dla klientów z deprecjacją świadczeń ubezpieczeniowych w produktach długoterminowych.

Poza tym, w warunkach ożywienia popytu i poprawiającego się rynku pracy podwyższona inflacja już skutkuje zacieśnieniem polityki pieniężnej. Istnieje ryzyko, że reakcja NBP, ale i innych banków centralnych okaże się zbyt mocna powodując nadmierne schłodzenie gospodarki. Z kolei zbyt słaba reakcja banków centralnych może oznaczać przedłużenie okresu wysokiej inflacji. Niepewność związana z wysokością inflacji w Polsce w 2022 roku wiąże się także z możliwością przedłużenia przez rząd działania „Tarcz Antyinflacyjnych”.

Otoczenie gospodarcze, w tym w szczególności działania Rady Polityki Pieniężnej w zakresie kształtowania się poziomu stóp procentowych oraz rezerwy obowiązkowej odgrywa kluczową rolę dla funkcjonowania sektora bankowego. Bardzo niskie stopy procentowe mają niekorzystny wpływ na wyniki sektora (wynik odsetkowy banków), co było odczuwalne w 2021 roku. Jednak rozpoczęty pod koniec 2021 roku cykl podwyżek stóp powinien być bardziej korzystny dla wyników sektora bankowego. Stosunkowo wysoki poziom inflacji i konieczność jej obniżenia sprawia, że znacznie bardziej prawdopodobne są dalsze podwyżki stóp procentowych NBP, niż ich obniżanie w 2022 roku. 8 marca RPP podniosła stopy procentowe po raz trzeci w 2022 roku. Stopa referencyjna wzrosła do 3,50%, tj. najwyższego poziomu od dziewięciu lat.

Wzrost rynkowych stóp procentowych z jednej strony przyczynia się do poprawy stabilności finansowej, ponieważ sprzyja poprawie zyskowności i sytuacji finansowej banków i ubezpieczycieli. Z drugiej jednak strony niesie ze sobą ryzyka dla stabilności finansowej, może bowiem przyczyniać się do pogorszenia jakości portfela kredytowego banków.

Realizacja scenariusza ożywienia gospodarczego oraz redukcja niepewności na rynkach finansowych może skutkować nieznacznym umocnieniem złotego. Pomogłoby to zredukować koszty związane z cenami części zamiennych w ubezpieczeniach komunikacyjnych. Jednak w warunkach wojny rosyjsko-ukraińskiej, deficytu obrotów bieżących bilansu płatniczego, i ryzyka odłożenia wypłat środków europejskich w ramach Krajowego Planu Odbudowy – ryzyko osłabienia złotego pozostaje – przynajmniej okresowo – stosunkowo wysokie.

Z kolei wolniejszy od oczekiwań wzrost PKB w Polsce, może w konsekwencji skutkować ograniczeniem wydatków gospodarstw domowych oraz sektora przedsiębiorstw, w tym na zakup polis komunikacyjnych (na skutek niższej sprzedaży nowych samochodów), niższą sprzedażą kredytów i związanych z nimi ubezpieczeń kredytobiorców oraz zmniejszeniem popytu na ubezpieczenia życiowe w szczególności wskutek ograniczania benefitów oferowanych przez firmy. Gorsza sytuacja finansowa firm może skutkować wzrostem ryzyka kredytowego (w szczególności w segmencie bankowym) i zwiększeniem szkodowości portfela ubezpieczeń finansowych, osłabieniem dynamiki nowych kredytów hipotecznych oraz słabszym tempem wzrostu kredytów konsumpcyjnych.

Czynniki prawno-regulacyjne

Na funkcjonowanie i działalność Grupy PZU duży wpływ mają zarówno regulacje krajowe, jak i europejskie akty prawne.

Z punktu widzenia działalności ubezpieczeniowej istotne znaczenie dla Grupy mają wszelkie regulacje prawne i orzecznictwo mające wpływ na wysokość składek i wypłacanych odszkodowań przez zakłady ubezpieczeń.

W zakresie ubezpieczeń majątkowych szczególnie istotne mogą być zmiany w ustawie Prawo o ruchu drogowym oraz Kodeksie cywilnym. Dotyczą one m.in. możliwości powiązania przez zakłady ubezpieczeń wysokości taryf w ubezpieczeniach komunikacyjnych z rodzajem popełnionych przez kierowcę wykroczeń oraz możliwości przyznania zadośćuczynienia pieniężnego najbliższym członkom rodziny poszkodowanego w określonych sytuacjach.

Wpływ na działalność Grupy PZU w zakresie ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK) ma decyzja KNF podjęta w ramach interwencji produktowej, która weszła w życie 1 stycznia 2022 roku. W PZU Życie zrealizowano niezbędne działania dostosowawcze do interwencji produktowej, w tym w szczególności zapewniono, że w zaktualizowanej ofercie produktowej znalazły się wyłącznie produkty spełniające wszystkie kryteria określone w decyzji organu nadzoru.

W kontekście banków jednym z ważniejszych czynników w 2022 roku pozostaje kwestia walutowych kredytów hipotecznych. Czynnikiem ryzyka jest potencjalna konieczność tworzenia dodatkowych rezerw na pokrywanie roszczeń klientów z tytułu przegrywanych procesów dotyczących kredytów frankowych. Po potwierdzeniu przez TSUE, że ostatecznie kompetencje określania „nieuczciwych” warunków umownych w walutowych umowach kredytowych należą do kompetencji krajowych, kluczowe w tej kwestii będą wyroki polskiego Sądu Najwyższego. Od wyroków Sądu Najwyższego zależeć będzie jak ukształtuje się krajowa linia orzecznicza w kwestii kredytów frankowych, a co za tym idzie w jakiej skali banki krajowe będą zmuszone do tworzenia rezerw na pokrycie roszczeń klientów frankowych z tytułu stosowania nieuczciwych klauzul umownych w walutowych kredytach hipotecznych. Ze względu na to, że ekspozycja na kredyty walutowe banków Grupy PZU jest ograniczona w porównaniu do innych banków działających w Polsce, bezpośredni wpływ tego ryzyka na Grupę będzie niewielki.

Na wyniki sektora bankowego istotny wpływ będzie miała również uchwała Rady Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG) z 22 lutego 2022 roku. Rada BFG ustaliła łączny poziom składek banków na BFG w 2022 roku na poziomie 3 701 mln zł wobec 2 230 mln zł w 2021 roku oraz 3 175 mln zł w 2020 roku. Oznacza to wzrost o 66% względem 2021 roku i o 16,6% względem 2020 roku.

Potencjalnie istotne zmiany dla rynku finansowego może mieć, znajdujący się obecnie w trakcie prac legislacyjnych, projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku. Według jego projektodawców ma on na celu uporządkowanie i usprawnienie funkcjonowania instytucji rynku finansowego, w szczególności eliminację barier dostępu do rynku finansowego, wzmocnienie nadzoru nad rynkiem finansowym, lepszą ochronę klientów instytucji finansowych, akcjonariuszy mniejszościowych oraz zwiększenie poziomu cyfryzacji w realizacji obowiązków nadzorczych przez Komisję Nadzoru Finansowego. W zakresie ustawy o działalności ubezpieczeniowej projekt przewiduje m.in. rozszerzenie grupy organów, na żądanie których zakład ubezpieczeń ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę dotyczącą poszczególnych umów ubezpieczenia. Projekt poszerza również katalog osób, na które organ nadzoru będzie mógł nakładać kary pieniężne o osoby, które w momencie naruszenia pełniły funkcje członków rady nadzorczej zakładu ubezpieczeń albo zakładu reasekuracji. Znacząco zwiększona została również wysokość potencjalnych kar, które KNF mogłaby nakładać na te osoby – do kwoty 20 mln zł.

W pracach legislacyjnych znajduje się również projekt zmian w Kodeksie pracy regulujący sposób wykonywania pracy zdalnej (obowiązujące w tej mierze przepisy zostały przyjęte wyłącznie na czas epidemii wirusa SARS-CoV2). Zgodnie z projektem zasady wykonywania pracy zdalnej mają być uzgadniane na szczeblu zakładu pracy w porozumieniu ze związkami zawodowymi. W przypadku braku porozumienia pracodawca samodzielnie wyda regulamin świadczenia pracy zdalnej. Pracodawca będzie przy tym zobowiązany wyposażyć pracownika w narzędzia i materiały niezbędne do wykonywania pracy w formie zdalnej, jak również rekompensować pracownikowi część kosztów ponoszonych przez niego w związku z wykonywaniem pracy zdalnej.

Do wzrostu obciążeń regulacyjnych dla instytucji finansowych w związku ze wzrostem świadomości w zakresie zrównoważonego finansowania, zmian klimatu i ochrony środowiska przyczyni się w 2022 roku wprowadzenie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje („taksonomia”) oraz aktów delegowanych do tego rozporządzenia. Nowe regulacje, które w szczególności powodują wzrost obowiązków w zakresie ujawnień w jaki sposób i w jakim stopniu działalność przedsiębiorstwa jest związana z działalnością gospodarczą, która kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo.

Czynniki specyficzne dla sektorów, w których działa Grupa PZU

Na warunki działania i wyniki Grupy PZU wpływ mają czynniki i uwarunkowania specyficzne dla sektorów, w których działają spółki grupy. Obecnie najważniejsze z nich to pandemia COVID-19, zmiany klimatu, zmiany demograficzne oraz poziom konkurencji w grupach produktów, które stanowią trzon biznesu Grupy.

W ostatnich 2 latach zjawiskiem determinującym funkcjonowanie rynków, na których działa Grupa PZU jest ogólnoświatowa pandemia COVID-19. Mimo że narodowe programy szczepień oraz łagodzenie obostrzeń związanych z sytuacją epidemiologiczną stymulowały ożywienie gospodarcze w 2021 roku – co pozwoliło ubezpieczycielom na całym świecie spodziewać się mocnego wzrostu w 2022 roku – nadal można mówić o warunkach niepewności.

W ubezpieczeniach na życie najbardziej odczuwalnym dla ubezpieczycieli skutkiem pandemii jest wzrost śmiertelności. Wprowadzone obostrzenia, które miały miejsce podczas pierwszych fal zachorowań spowodowały również ograniczenia w udzielaniu świadczeń medycznych. Pacjenci przesuwali zaplanowane wizyty oraz zabiegi na dalszy, bliżej nieokreślany czas. Co prawda w 2021 roku miał miejsce powrót pacjentów do realizacji świadczeń odłożonych w poprzednich miesiącach, to jednak wciąż pozostaje problem tzw. długu zdrowotnego. Długi ogon epidemii, w postaci pogorszenia się zdrowia wielu osób i powikłań może ciągnąć się latami. Dodatkowym czynnikiem ryzyka będzie możliwe nałożenie się na siebie długotrwałych skutków epidemii koronawirusa SARS-Cov-2 i skutków braku leczenia innych chorób.

Gwałtowny rozwój telemedycyny jest kolejnym skutkiem pandemii COVID-19 zmieniającym rynek zdrowotny. Telemedycyna okazała się niezbędnym elementem świadczenia usług medycznych podczas kolejnych fal pandemii. Jednak wiele rozwiązań łączących elementy telekomunikacji, informatyki oraz medycyny wpisało się na stałe w funkcjonowanie rynku medycznego.

W początkowej fazie pandemii w związku z okresami zamknięcia (lockdownu) polskiej gospodarki i ograniczeniami w przemieszczaniu się spadła szkodowość w kluczowym dla rynku segmencie ubezpieczeń majątkowych, tj. w ubezpieczeniach AC i OC komunikacyjnym. Jednak wraz ze wzrostem zbiorowej odporności i wygasaniem pandemii oczekiwany jest wzrost mobilności, m.in. w związku z powrotem części pracowników do biur. Zwiększony ruch na drogach może spowodować wzrost szkodowości w ubezpieczeniach komunikacyjnych co może potencjalnie wpływać na rentowność tej linii biznesu ubezpieczeń majątkowych i w konsekwencji może doprowadzić do wzrostu cen.

Jednym ze skutków pandemii jest również wyższy poziom świadomości klientów oraz poczucie niepewności, co wiąże się z oczekiwanym zwiększeniem popytu na ubezpieczenia na życie oraz ubezpieczenia zdrowotne. Podobnie globalna moda na zdrowe, aktywne i zarazem bezpieczne życie, zwiększa zainteresowanie produktami ubezpieczeniowymi i medycznymi. Dlatego zmieniające się oczekiwania klientów będą wpływać na działania i wyniki Grupy PZU w poszczególnych obszarach. Dotyczy to zwłaszcza personalizacji oferty oraz szybkiego i łatwego dostępu do kompleksowego ekosystemu usług finansowych.

Pandemia oraz związane z nią obostrzenia przyczyniły się do dynamicznego rozwoju procesów zdalnej obsługi klienta. Można spodziewać się dalszego transferu klientów z kanałów tradycyjnych do zdalnych. Zmiana przyzwyczajeń klientów, która w normalnych warunkach zajęłyby kilka lat, jest efektem zamknięcia gospodarki, które wymusiło przejście na pracę na odległość. Przyspieszyło cyfryzację i wykorzystywanie zaawansowanych technologii szczególnie w sektorze ubezpieczeń. Dość szybko upowszechniły się zdalne formy sprzedaży, oględzin czy likwidacji szkód.

Nowe technologie pozwoliły ubezpieczycielom zachować ciągłość działania w czasie kolejnych lockdownów, a także wyznaczyły nowe standardy obsługi klientów. Rozwój nowych technologii pociąga za sobą jednak kilka wyzwań, z którymi ubezpieczyciele i instytucje finansowe będą musieli się zmierzyć w najbliższym czasie.

Jednym z nich jest efektywne zarządzanie rozwiązaniami zaimplementowanymi gwałtownie na początku pandemii. Od pierwszych informacji nt. pojawienia się koronawirusa w Polsce minęły 2 lata i choć wiele z wprowadzonych rozwiązań było długo wyczekiwanych przez klientów, niezmiernie ważne jest, aby umiejętnie ocenić ich dalszą użyteczność, przeskalować oraz udoskonalić wprowadzone technologie, a także dopasować je do długoterminowych strategii firm ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciele muszą zachować ostrożność, gdyż preferencje klientów zmieniają się dynamicznie – niezmiernie ważne stanie się wyważenie procesów obsługowych w taki sposób, aby zachowany został czynnik ludzki tam, gdzie jest on niezbędny oraz oczekiwany przez klientów, a zautomatyzowana została ta część procesów, które nie będą miały wpływu na pogorszenie jakości świadczonych usług.

Kolejnym wyzwaniem jest podaż wykwalifikowanych pracowników posiadających wiedzę i umiejętności w obszarach związanych z cyberbezpieczeństwem, sztuczną inteligencją, uczeniem maszynowym oraz analizą danych. Gwałtowny rozwój tych dziedzin pociągnął za sobą wzmożone zapotrzebowanie na pracowników mogących wspomóc firmy w wykorzystaniu ich potencjału technologicznego. Ryzyko związane z niedoborem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach z zakresu nowych technologii jest jednym z głównych problemów związanych z implementacją zdobyczy technologicznych.

Postęp technologiczny spowodował również pojawienie się tzw. insurtechów lub fintechów¹, które już wpływają i będą wpływać na transformację sektora ubezpieczeniowego i bankowego w dłuższym okresie.

Na działalność i wyniki Grupy PZU coraz większy wpływ mają także czynniki związane ze zmianami klimatu. Nasilające się w ciągu ostatnich dziesięcioleci zdarzenia o charakterze klęsk żywiołowych, takie jak pożary, nawałnice, grad, nagłe powodzie, huragany, trąby powietrzne, fale upałów przyczyniają się do coraz większej szkodowości w sektorze ubezpieczeń majątkowych. Rosnąca liczba roszczeń z tego tytułu obciąża wyniki ubezpieczycieli oraz reasekuratorów na całym świecie, koncentrując coraz większą uwagę na problemie zmian klimatycznych. Obecne metody underwritingu bazują na zdarzeniach z przeszłości i nie oddają dobrze charakteru dynamicznie zachodzących globalnych zmian klimatu. Złożona natura ryzyka klimatycznego stawia ubezpieczycieli przed wyzwaniem, jakim jest opracowanie nowych produktów ubezpieczeniowych, które będą w odpowiedni sposób odzwierciedlać częstotliwość występowania zjawisk katastroficznych i mieć przełożenie na wysokość składek. Ryzyko zmian klimatu wpływa również na poziom wymogów kapitałowych dla zakładów ubezpieczeń oraz na koszt programów reasekuracyjnych.

Jednocześnie coraz częściej oczekuje się od ubezpieczycieli i instytucji finansowych, że wezmą odpowiedzialność za przeprowadzenie sprawiedliwej transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Wpływa to na rozwój „zielonej” oferty ubezpieczeniowej i kredytowej m.in. dla dużych korporacji i mniejszych przedsiębiorców, wspierającej zrównoważony rozwój. Równocześnie instytucje finansowe, w tym również ubezpieczyciele i banki w coraz większym stopniu powinny uwzględniać w swojej działalności inwestycyjnej zasady odpowiedzialnego inwestowania uwzględniające czynniki ESG. Jest to determinowane nie tylko kwestiami regulacyjnymi, ale także zmieniającymi się oczekiwaniami społeczeństwa wobec instytucji finansowych i korporacji – klienci chcą, aby duże firmy przyjęły proaktywną postawę w walce o lepszy stan naszej planety.

Sami klienci również coraz częściej wybierają rozwiązania pro-ekologiczne, które przyczyniają się do przeciwdziałania zmianom klimatu. Potrzeba wygody i wzrost świadomości ekologicznej skutkują dynamicznym rozwojem branży współdzielonej mobilności. Mieszkańcy miast coraz częściej wybierają środki transportu, które pozwalają nie tylko poruszać się szybko i sprawnie, ale także łatwo je zmieniać w zależności od sytuacji na drodze – jest to tzw. współdzielona mobilność. Ten globalny trend obejmuje swoim zakresem nie tylko samochody, lecz także hulajnogi, segwaye, skymastery i monocykle elektryczne, wypożyczane przy użyciu smartfonów. Oferta ubezpieczycieli powinna wychodzić naprzeciw oczekiwaniom klientów i zawierać produkty dedykowane dla współdzielonej mobilności.

Wśród innych czynników, które w dłuższym okresie będą wpływać na działalność PZU szczególnie istotne są trendy demograficzne przede wszystkim starzejące się społeczeństwo, śmiertelność, zachorowalność, szczególnie na choroby cywilizacyjne oraz dzietność. Wraz z postępującym spadkiem liczby ludności, przy jednoczesnym starzeniu się społeczeństwa, rośnie zapotrzebowaniem na opiekę zdrowotną i długoterminową opiekę nad osobami starszymi. Podobnie inne trendy globalne, takie jak ekonomia współdzielenia czy Internet Rzeczy (IoT) oraz trendy w branży ubezpieczeniowej, jak ubezpieczenia otwarte i budowa tematycznych ekosystemów dla klientów, będą wpływać na kierunki rozwoju modeli biznesowych ubezpieczycieli i na ich ofertę produktową.