7.5.3. Ryzyko rynkowe

Ryzyko rynkowe to ryzyko straty lub niekorzystnej zmiany sytuacji finansowej wynikające bezpośrednio lub pośrednio z wahań poziomu i wahań zmienności rynkowych cen aktywów, spreadu kredytowego, wartości zobowiązań i instrumentów finansowych.

Ryzyko rynkowe w Grupie PZU obejmuje:

• ryzyko cen akcji – możliwość poniesienia straty na skutek zmiany wartości aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych w wyniku zmian rynkowych cen akcji lub wahań zmienności rynkowych cen akcji;
• ryzyko cen udziałów i akcji nienotowanych – możliwość poniesienia straty na skutek zmian wycen akcji nienotowanych i udziałów;
• ryzyko cen nieruchomości – możliwość poniesienia straty na skutek zmian wartości aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych w wyniku zmian rynkowych cen nieruchomości lub wahań zmienności rynkowych cen nieruchomości;
• ryzyko cen towarów – możliwość poniesienia straty na skutek zmiany wartości aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych w wyniku zmian rynkowych cen towarów lub wahań zmienności rynkowych cen towarów;
• ryzyko inflacji – możliwość poniesienia straty związana z poziomem realizowanej inflacji, w szczególności inflacji cen towarów i usług, a także oczekiwań dotyczących przyszłego poziomu inflacji, mających wpływ na wycenę aktywów i zobowiązań;
• ryzyko płynności – ryzyko niemożności zrealizowania lokat i innych aktywów bez wpływu na ich rynkowe ceny w celu uregulowania swoich zobowiązań finansowych w momencie, gdy stają się one wymagalne;
• ryzyko stopy procentowej – możliwość poniesienia straty na skutek zmiany wartości instrumentów finansowych lub innych aktywów oraz zmiany wartości bieżącej prognozowanych przepływów ze zobowiązań w wyniku zmian w strukturze terminowej rynkowych stóp procentowych lub wahań zmienności rynkowych stóp procentowych wolnych od ryzyka;
• ryzyko bazowe – możliwość poniesienia straty na skutek zmiany wartości instrumentów finansowych lub aktywów oraz zmiany wartości bieżącej prognozowanych przepływów ze zobowiązań, w wyniku zmian w strukturze terminowej spreadów rynkowych stóp procentowych względem stóp wolnych od ryzyka lub wahań zmienności tych spreadów – z wyłączeniem spreadów kredytowych;
• ryzyko walutowe – możliwość poniesienia straty na skutek zmian wartości aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych w wyniku zmian kursów wymiany walut lub wahań zmienności kursów wymiany walut;
• ryzyko spreadu kredytowego – możliwość poniesienia straty z tytułu zmiany wartości aktywów, zobowiązań i instrumentów finansowych spowodowanych zmianą poziomu spreadów kredytowych w odniesieniu do struktury terminowej stóp procentowych dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub wahania ich zmienności;
• ryzyko koncentracji – możliwość poniesienia straty wynikającej z braku dywersyfikacji portfela aktywów lub z dużej ekspozycji na ryzyko niewykonania zobowiązania przez pojedynczego emitenta papierów wartościowych lub grupę powiązanych emitentów.

Ryzyko koncentracji aktywów oraz ryzyko spreadu kredytowego jest traktowane jako integralna część ryzyka rynkowego przy pomiarze ryzyka na potrzeby profilu ryzyka, tolerancji na ryzyko i raportowaniu wskaźników ryzyka rynkowego. Jednak proces zarządzania tymi ryzykami ma odmienną specyfikę niż proces zarządzania pozostałymi podkategoriami ryzyka rynkowego i został opisany w punkcie 7.5.1.1 wraz z procesem zarządzania ryzykiem niewypłacalności kontrahenta.

Ryzyko rynkowe w Grupie PZU pochodzi z trzech głównych źródeł:

• działalności związanej z dopasowaniem aktywów do zobowiązań (portfel ALM);
• działalności związanej z aktywną alokacją, tj. wyznaczaniem optymalnej średnioterminowej struktury aktywów (portfele AA);
• działalności bankowej w Pekao i Alior Banku – generującej istotne narażenie na ryzyko stopy procentowej.

Działalność inwestycyjną w spółkach Grupy PZU reguluje szereg dokumentów zatwierdzonych przez rady nadzorcze, zarządy i dedykowane komitety.

Jednostki ds. ryzyka współuczestniczą w identyfikacji ryzyk, dokonują ich pomiaru oraz monitorują i raportują o tych ryzykach. Ryzyko rynkowe mierzy się przy wykorzystaniu modelu kalkulacji kapitału ekonomicznego ryzyka rynkowego w oparciu o metodę wartości zagrożonej (VaR, ang. Value at Risk) lub formuły standardowej zgodnie z zasadami zdefiniowanymi przez dyrektywę Wypłacalność II. W celu efektywnego zarządzania ryzykiem rynkowym ustala się limity w postaci kwoty kapitału alokowanego na dane ryzyko rynkowe, jak również limity na poszczególne czynniki ryzyka rynkowego.

W Pekao funkcjonuje system zarządzania ryzykiem rynkowym, stanowiący strukturalno-organizacyjne i metodologiczne ramy, mające na celu utrzymanie struktury bilansu i pozycji pozabilansowych w zgodzie z zakładanymi celami strategicznymi. Proces zarządzania ryzykiem rynkowym oraz procedury go regulujące uwzględniają podział na księgę handlową i bankową.

Zarządzając ryzykiem rynkowym księgi handlowej Pekao dąży do optymalizowania wyników finansowych oraz zapewnienia maksymalnie wysokiej jakości obsługi klientów banku w zakresie dostępu do rynku (market making) pozostając w ramach limitów zatwierdzonych przez zarząd i radę nadzorczą.

Zarządzając ryzykiem stopy procentowej księgi bankowej Pekao kieruje się celem zabezpieczenia wartości ekonomicznej kapitału oraz realizacji założonego wyniku odsetkowego w ramach przyjętych limitów.

W Alior Banku ekspozycja na ryzyko rynkowe jest ograniczana przez system limitów, okresowo aktualizowanych, wprowadzanych uchwałą rady nadzorczej lub Komitetu Zarządzania Kapitałem, Aktywami i Pasywami, obejmujących wszystkie miary ryzyka, których poziom jest monitorowany i raportowany przez jednostki organizacyjne Alior Banku niezależne od biznesu. W Alior Banku funkcjonują trzy rodzaje limitów, różniące się zakresem oraz sposobem funkcjonowania – limity podstawowe, uzupełniające, limity dodatkowe. Zarządzanie ryzykiem rynkowym skupia się na ograniczaniu potencjalnych niekorzystnych zmian wartości ekonomicznej kapitału. 

Ekspozycja na ryzyko rynkowe

W tabeli poniżej zaprezentowano aktywa finansowe banków oraz na ryzyko klienta wg miejsca ujęcia w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym:

W ramach swojej działalności lokacyjnej Grupa PZU wykorzystuje pochodne instrumenty finansowe jako narzędzia zmniejszania ryzyka (z użyciem rachunkowości zabezpieczeń lub bez niej) oraz ułatwiające efektywne zarządzanie portfelem inwestycyjnym.

Zaangażowanie Grupy PZU w instrumenty pochodne zaprezentowano w punkcie 35.

Zaangażowanie w dłużne papiery emitowane przez rządy inne niż RP

Zaangażowanie w dłużne papiery emitowane przez korporacje oraz jednostki samorządu terytorialnego

7.5.3.1. Ryzyko stopy procentowej

W tabeli poniżej zaprezentowano test wrażliwości portfela instrumentów finansowych, dla których ryzyko ponosi Grupa PZU (z wyjątkiem należności od klientów z tytułu kredytów i zobowiązań z tytułu depozytów).

Powyższe testy wrażliwości nie zawierają wpływu zmian stóp procentowych dla rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i zobowiązań z tytułu kontraktów inwestycyjnych. Analizę wpływu zmiany stopy technicznej na wycenę umów ubezpieczeniowych zaprezentowano w punktach 7.5.2.1 i 7.5.2.2.

W poniższej tabeli przedstawiono kształtowanie się poziomu kontraktowej wrażliwości dochodu odsetkowego (NII) na zmianę stóp procentowych o 100 p.b. oraz wrażliwości wartości ekonomicznej kapitału (EVE) banków Grupy PZU na zmianę stóp procentowych o 200 p.b. Miara (NII) jest wykorzystywana w zarządzaniu ryzykiem stopy procentowej do ograniczenia zmienności dochodu odsetkowego. Przez EVE rozumie się bieżącą wartość przyszłych przepływów pieniężnych, które będą wygenerowane przez aktywa jednostki, pomniejszoną o bieżącą wartość przyszłych przepływów pieniężnych koniecznych do uregulowania zobowiązań tej jednostki. W obu analizach zakładana jest natychmiastowa zmiana stóp rynkowych. Oprocentowanie produktów bankowych zmienia się zgodnie z zapisami umownymi, przy czym w przypadku kontraktowej wrażliwości NII, dla depozytów od klientów detalicznych, uwzględnia się ograniczenie spadku stóp minimalnie do zera, lecz nie do wartości ujemnych, zaś dla wrażliwości EVE zerowe ograniczenie spadku oprocentowania obowiązuje dla wszystkich pasywów. Ponadto dla wrażliwości EVE dla depozytów bieżących w złotych polskich stosowany jest model urealniający profil ich przeszacowania.

Reforma wskaźników stóp procentowej

Od 1 stycznia 2018 roku w Unii Europejskiej obowiązuje nowy standard w zakresie opracowywania wskaźników referencyjnych, którego podstawą jest Rozporządzenie BMR, określające zasady działania i obowiązki administratorów wskaźników oraz podmiotów wykorzystujących te wskaźniki. Nowe zasady mają zwiększyć wiarygodność, przejrzystość i rzetelność wskaźników. W wyniku reformy poszczególne wskaźniki dostosowano do nowych zasad (np. WIBOR, EURIBOR) lub zlikwidowano (np. LIBOR)  zastąpione wskaźnikami alternatywnymi. Największy wpływ reformy na Grupę PZU dotyczy należności od klientów z tytułu kredytów. Główne ryzyka, związane z reformą dotyczą aktualizacji warunków umownych, aktualizacji systemów oraz przeglądu mechanizmów kontrolnych związanych z reformą i ryzykiem regulacyjnym. Wpływ na ryzyko ogranicza się głównie do ryzyka stopy procentowej.

Na 31 grudnia 2021 roku reforma IBOR w odniesieniu do walut, na które Grupa PZU posiada ekspozycje została w dużej mierze zakończona. Poniższa tabela przedstawia status przejścia na nowe wskaźniki referencyjne wg reformy IBOR.

W marcu 2021 roku brytyjski organ nadzoru finansowego („Financial Conduct Authority”, dalej „FCA”), jako podmiot nadzorujący autoryzowanego administratora wskaźników LIBOR, ogłosił, że po 31 grudnia 2021 roku wskaźniki LIBOR CHF, LIBOR GBP, LIBOR EUR dla wszystkich tenorów oraz LIBOR USD dla tenorów 1W i 2M przestają być opracowywane lub przestają być reprezentatywne. LIBOR USD dla pozostałych tenorów przestanie być opracowywany lub przestanie być reprezentatywny po 30 czerwca 2023 roku.

Zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) 2021/1847 z dnia 14 października 2021 roku w sprawie wyznaczenia ustawowego zamiennika dla niektórych terminów zapadalności stopy LIBOR dla franka szwajcarskiego (CHF LIBOR), od 1 stycznia 2022 roku wskaźniki referencyjne z rodziny SARON Compound wraz z odpowiednią korektą będą stosowane z mocy prawa we wszystkich umowach oraz instrumentach finansowych, które nie posiadały na dzień wejścia w życie tego rozporządzenia odpowiednich klauzul awaryjnych i które do tej pory stosowały wskaźnik LIBOR CHF. Wprowadzenie zamienników z mocy prawa oznacza w praktyce, że nie jest konieczne modyfikowanie treści umów finansowych.

Zgodnie z prawem brytyjskim FCA przyznano prawo do wprowadzenia zmian w metodyce wyznaczania LIBOR i przedłużenia jego opracowywania o ograniczony czas, w celu kontynuacji dotychczasowych kontraktów wykorzystujących wskaźniki referencyjne, których z różnych powodów Grupa PZU nie jest w stanie zreformować ani poprzez bezpośrednią zmianę wskaźnika referencyjnego, ani poprzez wprowadzenie i zastosowanie klauzuli awaryjnej („tough legacy contracts”, dalej „TLC”). Tak zmodyfikowany LIBOR Grupa PZU będzie stosować dla dotychczasowych umów (TLC) wykorzystujących LIBOR GBP.

Komisja Europejska opublikowała inicjatywę, w ramach której określone zostaną ustawowe zamienniki niektórych stóp LIBOR dla funta brytyjskiego. Grupa PZU będzie monitorować postęp prac w ramach tej inicjatywy, jednocześnie rozważając zaproponowanie klientom aneksu usuwającego odniesienie do LIBOR GBP.

W 2021 roku Grupa PZU podjęła działania zmierzające do aneksowania wszystkich umów opartych na wskaźniku referencyjnym LIBOR EUR (zaproponowano zmianę na odpowiednią stawkę referencyjną EURIBOR). W zakresie umów kredytowych, które nie zostały zmienione odpowiednim aneksem, od 1 stycznia 2022 roku wprowadzono nowe zasady dotyczące oprocentowania w umowach kredytu poprzez zastosowanie ostatnio dostępnej wartości wskaźnika LIBOR EUR w 2021 roku oraz marży określonej w umowie kredytu, przy zachowaniu dotychczasowych zasad i terminów zmiany oprocentowania.

Grupa PZU posiada w swoim portfelu umowy kredytowe oraz transakcje pochodne oparte o LIBOR USD z terminem zapadalności przekraczającym czerwiec 2023 roku. W zakresie umów kredytowych Grupa PZU rozważa zaproponowanie Klientom aneksu usuwającego odniesienie do LIBOR USD. Część instrumentów pochodnych zarejestrowana jest w Central Counterparty Clearing House, zaś pozostałe zawierają skuteczne klauzule fallback.

7.5.3.2. Ryzyko walutowe

Ekspozycja na ryzyko walutowe

W celu zarządzania ryzykiem walutowym Grupa PZU wykorzystuje także instrumenty pochodne, co pozwala m. in. na zajęcie wybranej ekspozycji rynkowej w sposób bardziej efektywny niż instrumenty kasowe.

Kolejna tabela prezentuje test wrażliwości portfela instrumentów finansowych Grupy PZU (z wyjątkiem należności od klientów z tytułu kredytów i zobowiązań z tytułu depozytów), w odniesieniu do instrumentów finansowych, dla których ryzyko ponosi Grupa PZU.

W skład aktywów finansowych narażonych na ryzyko kursów walutowych wchodzą inwestycyjne (lokacyjne) aktywa finansowe Grupy PZU oraz pochodne instrumenty finansowe denominowane w walutach obcych.

7.5.3.3. Ryzyko cen akcji

Stopień narażenia na ryzyko

Wartość portfela kapitałowych instrumentów finansowych zaprezentowano w punkcie 36.2.

Analiza wrażliwości

W tabeli poniżej przedstawiono test wrażliwości portfela notowanych instrumentów kapitałowych Grupy PZU, dla których ryzyko ponosi Grupa PZU.