47.3 Dane ilościowe

Rezerwa na potencjalne zwroty kosztów kredytu

11 września 2019 roku opublikowano wyrok TSUE w sprawie C-383/18. Rozstrzygając sprawę, TSUE orzekł, że artykuł 16 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 roku w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta.

Na podstawie posiadanych interpretacji prawnych Grupa PZU zastosowała liniową formułę rozliczania się z kredytobiorcami z kosztów kredytu, która proporcjonalność odnosi do okresu pomiędzy rzeczywistą datą spłaty kredytu a datą spłaty określoną w umowie i nakazuje równy podział kosztu jednorazowego na poszczególne terminy płatności.

W przypadku przedpłat kredytów konsumenckich i hipotecznych dokonanych przed dniem wyroku TSUE Grupa PZU szacuje kwoty oczekiwanych wypłat zgodnie z MSR 37 i tworzy na ten cel rezerwę, która obciąża pozostałe koszty operacyjne.

W trakcie 2021 roku wykorzystanie rezerwy wyniosło 83 mln zł, a jej wartość na 31 grudnia 2021 roku – 120 mln zł (na 31 grudnia 2020 roku: 128 mln zł). Jej wysokość stanowi najlepszy możliwy szacunek oparty na podstawie obserwowanego historycznie trendu kwoty zwrotów kosztów kredytu wynikających z napływających reklamacji oraz uwzględnia scenariusz możliwej ewolucji praktyki rynkowej lub stanowiska regulatora. Szacunki wymagały przyjęcia założeń eksperckich i wiążą się z niepewnością. Z tego względu kwota rezerwy będzie podlegała aktualizacji w kolejnych okresach w zależności od kształtowania się trendu kwot zwrotu.

Istotne założenia przyjęte do oszacowania rezerwy obejmują zmianę tempa spadku kwot zwrotów.

Rezerwa na ryzyko prawne dotyczące walutowych kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich

3 października 2019 roku TSUE wydał orzeczenie w sprawie skutków ewentualnej abuzywności postanowień indywidualnej umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego udzielonego przez jeden z banków. TSUE dokonał wykładni przepisów dyrektywy Rady 93/13/EW z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich na kanwie umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego. TSUE wskazał skutki uznania ewentualnej abuzywności klauzul przeliczeniowych przez sąd krajowy, nie badając jednocześnie w ogóle ewentualnej abuzywności postanowień umownych. TSUE nie przesądził, że w przypadku ustalenia przez sąd krajowy ewentualnej abuzywności automatycznie nastąpić powinno ustalenie przez sąd nieważności całej umowy. Ocena w tym zakresie pozostaje do rozstrzygnięcia przez sąd krajowy, przy czym TSUE nie wykluczył możliwości uzupełnienia luki powstałej w wyniku abuzywności klauzul przeliczeniowych za pomocą krajowych przepisów dyspozytywnych.

Orzeczenie TSUE stanowi ogólne wytyczne dla polskich sądów powszechnych. Ostateczne rozstrzygnięcia podejmowane przez polskie sądy będą dokonywane na podstawie przepisów UE interpretowanych zgodnie z wyrokiem TSUE, mając na uwadze przepisy prawa krajowego i analizę indywidualnych okoliczności każdej sprawy. Jednocześnie trudno nadal mówić o ukształtowanej linii orzeczniczej w sprawach kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich, co potwierdzają często wzajemnie wykluczające się orzeczenia sądów powszechnych, a także służące rozwiązaniu wątpliwości sądów zapytania prawne do TSUE i Sądu Najwyższego. Należy szczególnie zwrócić uwagę na wniosek zgłoszony 29 stycznia 2021 roku przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w kwestii rozstrzygnięcia zagadnień prawnych związanych z walutowymi kredytami hipotecznymi we frankach szwajcarskich, odnoszących się w szczególności do następujących aspektów:

• czy postanowienia abuzywne odnoszące się do sposobu określania kursu waluty w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego mogą być zastąpione przez przepisy prawa cywilnego, bądź zwyczajowego;
• czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie;
• czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie;
• czy w sytuacji unieważnienia umowy kredytowej  zastosowanie znajdzie teoria salda czy teoria dwóch kondykcji;
• co jest momentem określającym rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia w przypadku, gdy bank występuje z roszczeniem względem kredytobiorcy o zwrot wypłaconego kredytu;
• czy możliwe jest otrzymanie przez banki i kredytobiorców wynagrodzenia za korzystanie ze środków.

W ocenie Grupy PZU orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczące powyższych kwestii może mieć istotny wpływ na dalsze kształtowanie się linii orzecznictwa sądowego w tym zakresie. Jednak nie jest pewne, czy i kiedy Izba Cywilna w pełnym składzie podejmie uchwałę w przedmiocie ww. pytań prawnych.

Na 31 grudnia 2021 roku przeciwko Grupie PZU toczyły się 1 623 indywidualne sprawy sądowe dotyczące walutowych kredytów hipotecznych, które zostały udzielone w latach ubiegłych o łącznej wartości przedmiotu sporu w kwocie 470 mln zł (na 31 grudnia 2020 roku: 592 sprawy, o wartości przedmiotu sporu 160 mln zł). Główna przyczyna sporu wskazywana przez powodów dotyczy kwestionowania zapisów umowy kredytu w zakresie stosowania przez Grupę PZU kursów przeliczeniowych i skutkuje roszczeniami dotyczącymi orzeczenia częściowej lub całkowitej nieważności umów kredytowych.

W 2021 roku Grupa PZU w sprawach z powództwa kredytobiorców otrzymała 125 niekorzystnych wyroków sądowych, w tym 20 wyroków mających charakter prawomocny oraz 11 korzystnych wyroków sądowych, w tym 4 mające charakter prawomocny (w 2020 roku: 36 niekorzystnych wyroków sądowych, w tym 3 wyroki mające charakter prawomocny, stwierdzające nieważność umowy kredytu oraz 13 korzystnych wyroków sądowych, w tym 2 wyroki prawomocne oddalające powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu).

Poniższe tabele prezentują kwoty rezerw na indywidualne istniejące sprawy sądowe, których stroną jest Grupa PZU oraz rezerwę portfelową na pozostałe umowy walutowych kredytów hipotecznych, które są obciążone ryzykiem prawnym związanym z charakterem tych umów.

W odniesieniu do rezerwy portfelowej, na 31 grudnia 2021 roku Grupa PZU oparła wyliczenia na 3 możliwych scenariuszach, aby w jak najlepszy sposób uwzględnić w szacunkach rezerwy portfelowej różne możliwe rozwiązania dotyczące umów walutowych kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich, które mogą wystąpić, biorąc pod uwagę obecne uwarunkowania w sektorze bankowym.

Wyliczenie rezerwy przeprowadzone na 31 grudnia 2021 roku opierało się na następujących scenariuszach:

• scenariusz bazowy – uznawany za najbardziej prawdopodobny, zakłada, że około 12% kredytobiorców walutowych (posiadających zarówno aktywne, jak i spłacone kredyty) wniesie pozwy dotyczące kwestionowania umowy kredytowej oraz szacuje prawdopodobieństwo przegrania spraw sądowych, jak również możliwe skutki finansowe w sytuacji przegrania sprawy sądowej, przyjmując jako możliwe rozstrzygnięcia:
• unieważnienie całej umowy walutowego kredytu hipotecznego w efekcie uznania klauzuli waloryzacyjnej za niedozwoloną;
• uznanie, że klauzule zawarte w umowie kredytowej stanowią niedozwolone postanowienia umowne skutkujące ustaleniem salda kredytu w PLN oraz pozostawienie oprocentowania kredytu w oparciu o stawkę LIBOR;
• uznania klauzuli waloryzacyjnej za abuzywną i zastąpienia w jej treści tabeli kursowej banku przez kurs średni NBP;
• oddalenia powództwa.

W scenariuszu bazowym na 31 grudnia 2021 roku uwzględniono aktualny stan otoczenia makroekonomicznego, w tym obecnie obserwowane kierunki w orzecznictwie sądowym dotyczącym walutowych kredytów hipotecznych, a także dotychczasową własną oraz obserwowaną na rynku historię pozwów. Ponadto dokonano szacunku prawdopodobieństwa przegrania spraw spornych i prawdopodobieństw możliwych rozwiązań w sytuacji zaistnienia sporu w oparciu o zaktualizowaną opinię zewnętrznej kancelarii prawnej.

Dodatkowym elementem szacunków w scenariuszu bazowym jest rozkład prawdopodobieństwa możliwego rozstrzygnięcia sprawy spornej, które wiąże się z określonym poziomem straty. Największy udział w możliwych scenariuszach rozstrzygnięć, wynoszący 80% (na 31 grudnia 2020 roku: 70%), przypisano unieważnieniu umowy kredytowej). W tym scenariuszu nie zakłada się ugód z klientami;

• scenariusz ugód – jako możliwy w obecnych uwarunkowaniach rynkowych, w którym większość klientów (ok. 80% wartości portfela) będzie kwalifikować się do skorzystania z opcji ugód z bankiem, bazując na rozwiązaniach wdrażanych w sektorze bankowym, zgodnie z propozycją przewodniczącego KNF. W scenariuszu ugód skutki finansowe są równe sumie różnic pomiędzy aktualnym saldem walutowego kredytu hipotecznego, a saldem hipotetycznego kredytu w PLN, opartego o stawkę WIBOR powiększoną o marżę kredytu udzielonego w tym samym czasie i na ten sam okres co kredyt w walucie obcej i spłacanego przez kredytobiorcę zgodnie ze spłatami wykonanymi na kredycie w walucie obcej. W rezultacie, przy obecnych parametrach rynkowych koszty z tytułu zawierania ugód wyniosłyby ok. 511 mln zł. Dla umów będących obecnie przedmiotem sporu dokonuje się oceny w zakresie możliwej skłonności klientów do wycofania pozwu i zawarcia ugody, uwzględniając w tej ocenie relację korzyści możliwej do osiągnięcia przez klienta z ugody, względem potencjalnej korzyści z pozwu (włącznie z kosztami prowadzenia pozwu) oraz oczekiwane rozstrzygnięcie sporu sądowego;
• scenariusz negatywny – jako możliwy do zaistnienia w sytuacji istotnego pogorszenia stanu otoczenia makroekonomicznego, w szczególności w zakresie znaczącego nasilenia i pogłębienia negatywnego trendu dotyczącego niekorzystnego orzecznictwa sądów powszechnych dotyczących walutowych kredytów hipotecznych, liczba możliwych pozwów będzie dwukrotnie większa niż zakładana w scenariuszu bazowym, przy jednoczesnym większym prawdopodobieństwie w odniesieniu do niekorzystnych wyroków sądowych. W zakresie rozkładu prawdopodobieństwa możliwych rozstrzygnięć spraw spornych w tym scenariuszu założono wyższe prawdopodobieństwo stwierdzenia nieważności całej umowy walutowego kredytu hipotecznego (na poziomie 95% rozstrzygnięć – poziomy procentowe bez zmian względem przyjętych w 2020 roku). W tym scenariuszu nie zakłada się ugód z klientami.

Pomimo, iż temat ryzyka prawnego dotyczącego portfela walutowych kredytów hipotecznych jest jednym z kluczowych tematów w sektorze bankowym w ostatnich latach, nadal historia danych dotycząca skali pozwów (w szczególności w zakresie wyroków prawomocnych), czy linia orzecznictwa sądowego w zakresie tego obszaru nie jest ustabilizowana. Wszystko powyższe powoduje, iż proces ustalenia poziomu rezerwy wymaga każdorazowo przyjęcia wielu eksperckich założeń w oparciu o profesjonalny osąd.

Kolejne orzeczenia oraz możliwe rozwiązania sektorowe, które będą się pojawiać na rynku polskim w odniesieniu do walutowych kredytów hipotecznych mogą mieć wpływ na kwotę rezerwy ustaloną przez Grupę PZU i powodować konieczność zmiany poszczególnych założeń przyjętych w wyliczeniach. W związku z tą niepewnością możliwe jest, że kwota rezerwy ulegnie zmianie w przyszłości.

Grupa PZU przeprowadziła analizę wrażliwości w odniesieniu do istotnych założeń wyliczenia rezerwy, gdzie zmiana poziomu poszczególnych parametrów miałaby następujący wpływ na kwotę rezerwy na ryzyko prawne walutowych kredytów hipotecznych.

Rezerwa na udzielone gwarancje i poręczenia

Pozycja zawiera rezerwy tworzone przez banki na potencjalne utraty korzyści ekonomicznych wynikających z ekspozycji pozabilansowych (np. udzielonych gwarancji lub ekspozycji kredytowych).

Rezerwa na kary nałożone przez UOKiK

Kwota 28 mln dotyczy kary zwróconej przez UOKiK do Pekao. Ze względu na potencjalne ryzyko wypływu środków w związku z tą sprawą Grupa PZU utrzymuje rezerwę z tego tytułu.

Kwota 11 mln zł dotyczy kary nałożonej przez Prezesa UOKiK w wyniku decyzji, w której uznał on, że stosowane przez Pekao w aneksach do umów postanowienie dotyczące zasad ustalania kursów walut obcych stanowi niedozwolone postanowienie umowne. Pekao zamierza wnieść odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK do sądu.

Rezerwa na koszty z tytułu restrukturyzacji

Zarząd Pekao poinformował, że 3 marca 2021 roku, zgodnie z postanowieniami ustawy o zasadach rozwiązywania stosunków pracy, podjął uchwałę o zamiarze przeprowadzenia zwolnień grupowych i rozpoczęciu procedury konsultacji w sprawie zwolnień grupowych.

Całość kosztów związanych z rozwiązaniem umów o pracę i zmianą warunków zatrudnienia pracowników Pekao w ramach zwolnień grupowych oszacowano na 120 mln zł i w tej wysokości utworzono rezerwę restrukturyzacyjną. Wartość rezerwy na 31 grudnia 2021 roku wyniosła 17 mln zł i dotyczy wypłat, które będą realizowane w 2022 roku.

Na pozostałą część salda składa się:

• 9 mln zł – dotyczące procesu restrukturyzacji prowadzonego w PZU i PZU Życie (na 31 grudnia 2020 roku: 9 mln zł);
• 2 mln – dotyczące procesów restrukturyzacyjnych w Alior Banku (na 31 grudnia 2020 roku: 3 mln zł).